Są istotną częścią układu nerwowego, odpowiadają za nastrój, sprawność umysłową, stopień pobudzenia i odpowiedni sen – mowa o neuroprzekaźnikach, które z uwagi na spełniane funkcje można uznać swoistymi kontrolerami naszego zdrowia psychicznego. Niedobory poszczególnych neuroprzekaźników w organizmie mogą skutkować rozmaitymi zaburzeniami, na przykład stanami depresyjnymi czy problemami z koncentracją i pamięcią, niekiedy mogą też przyczyniać się do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych. Co warto wiedzieć o neuroprzekaźnikach i jak za pomocą niektórych substancji roślinnych regulować ich poziom, by cieszyć się dobrą kondycją intelektualną i emocjonalną?
Spis Treści
Czym są neuroprzekaźniki i jakie jest ich biologiczne znaczenie?
Neuroprzekaźniki (neuromediatory, neurotransmitery) to substancje uczestniczące w procesach biochemicznych zachodzących w naszym mózgu. Pośredniczą w przepływie sygnałów między neuronami, tym samym zapewniają układowi nerwowemu stabilną, efektywną pracę. Umożliwiają również komunikację między komórkami nerwowymi a mięśniami czy gruczołami.
Mechanizm działania neuroprzekaźników w skrócie można opisać następująco: w naszym mózgu istnieje olbrzymia sieć usytuowanych blisko siebie neuronów. Pomiędzy nimi znajdują się synapsy, które są swoistymi szlakami przepływu impulsów między jednym neuronem a drugim. Neuroprzekaźniki wytwarzane są w końcówkach neuronów, wydzielane do szczeliny synaptycznej, po czym odbierane przez sąsiadujące neurony za pomocą odpowiednich dla danego neuroprzekaźnika receptorów.
W skład szerokiej grupy neurotransmiterów wchodzą zarówno pewne aminokwasy, aminy, peptydy, jak i hormony oraz gazy (np. tlenek azotu). Po uwolnieniu danego neuroprzekaźnika następuje zespół konkretnych reakcji organizmu, i tak na przykład, gdy wydziela się jeden z najważniejszych neuromediatorów, czyli adrenalina, wzrasta ciepłota ciała, puls przyspiesza, przybywa nam energii, natomiast gdy wydziela się serotonina, poprawia nam się nastrój i znika napięcie nerwowe.
Bardzo ważną jest kwestia równowagi między neuromediatorami. Kiedy mamy do czynienia z nadmiernym albo niedostatecznym wytwarzaniem danego neuroprzekaźnika, wówczas dochodzi do zaburzeń funkcjonowania organizmu, głównie mózgu. Zakłócenia te mogą objawiać się w rozmaity sposób, na przykład stanami depresyjnymi, zniechęceniem i apatią, problemami ze snem, pogorszeniem koncentracji i pamięci, nadmiernym apetytem i kompulsywnym jedzeniem, nadpobudliwością i wieloma innymi symptomami.
Wyróżniamy dwa rodzaje neuroprzekaźników: neuroprzekaźniki pobudzające i neuroprzekaźniki hamujące. Pierwsze stymulują mózg i aktywizują nasz organizm, drugie spełniają funkcje uspokajające, wyciszające. Bardzo istotna dla zachowania dobrej kondycji psychofizycznej jest równowaga między jednymi a drugimi.
Najważniejsze neuroprzekaźniki – ich funkcje oraz skutki niedoboru i nadmiaru
Gdy czujemy przypływ smutku, niepokoju lub radości, gdy odnotowujemy spadek sprawności intelektualnej, gdy nękają nas obsesje, gdy nie możemy wygrać ze zdenerwowaniem – wszystko to oznaki nieprawidłowości w wydzielaniu neurotransmiterów.
W pewnym stopniu możemy wpływać na normalizację ich poziomu, chociażby poprzez stosowanie odpowiednich aminokwasów lub naturalnych nootropów. Zobaczmy, które neuroprzekaźniki są szczególnie istotne dla naszego samopoczucia i pracy umysłu oraz w jaki sposób możemy regulować ich poziom.
Noradrenalina (norepinefryna)
Noradrenalina to wydzielany przez nadnercza neuroprzekaźnik pobudzający, a równocześnie hormon należący do grupy katecholamin. Jest jednym z najważniejszych transmiterów we współczulnym układzie nerwowym, a jej głównym zadaniem jest mobilizowanie organizmu do działania, wprowadzanie go w stan gotowości do ucieczki i walki oraz podwyższanie czujności i koncentracji.
Największe ilości noradrenaliny wydzielane są w momentach silnego stresu i poczucia zagrożenia, najmniejsze zaś w trakcie snu, wypoczynku. Niekiedy noradrenalinę stosuje się jako lek (na przykład w przypadku bardzo niskiego ciśnienia krwi, w astmie, w depresji).
Na skutek uwalniania dużych ilości noradrenaliny następują takie reakcje organizmu jak:
- wzrost ciśnienia tętniczego,
- przyspieszenie akcji serca,
- rozszerzenie źrenic,
- szybsze spalanie tkanki tłuszczowej,
- spowolnienie pracy układu pokarmowego,
- nudności, wymioty,
- bóle głowy,
- nadmierne pobudzenie, drażliwość, niepokój.
Zaś w niedoborach noradrenaliny mamy do czynienia ze spadkiem ciśnienia, brakiem energii, problemami z koncentracją, brakiem chęci do działania.
W przypadku nadmiaru noradrenaliny dobrym patentem jest ograniczenie lub wyeliminowanie kofeiny i innych substancji o działaniu pobudzającym. Natomiast w sytuacji niedoboru noradrenaliny, warto zacząć częściej sięgać po żywność bogatą w aminokwas będący jej prekursorem, czyli tyrozynę. Te produkty to między innymi banany, awokado, jajka, mleko, mięso, orzechy, strączki.
Analogiczne do noradrenaliny działanie wykazuje inny hormon i neuroprzekaźnik, mianowicie adrenalina. Też wytwarzana jest w nadnerczach, też odpowiada za mobilizację, pobudzenie i przygotowanie do walki i ucieczki. Skutkuje również podobnymi do noradrenaliny reakcjami organizmu, jednak jej działanie jest silniejsze, gwałtowniejsze, a zarazem bardziej krótkotrwałe.
Kwas γ-aminomasłowy (kwas gamma-aminomasłowy, GABA)
Jest jednym z głównych neurotransmiterów hamujących, którego rolą jest zapobieganie nadmiernemu pobudzeniu ośrodkowego układu nerwowego. Kwas γ-aminomasłowy, w skrócie GABA, należy do grupy aminokwasów, a wytwarzany jest na drodze przemian innego aminokwasu o nazwie kwas glutaminowy.
GABA neutralizuje zbyt wzmożoną czynność komórek nerwowych i zmniejsza przepływ informacji między neuronami w momentach, kiedy jest on zbyt wysoki, tym samym sprzyja zachowaniu równowagi w obrębie układu nerwowego.
Aktywność tego neuroprzekaźnika przekłada się między innymi na:
- zmniejszenie napięcia nerwowego,
- zmniejszenie niepokoju i lęku,
- odprężenie i uspokojenie,
- poprawę zdolności zapamiętywania,
- poprawę koncentracji i zdolności do przyswajania wiedzy,
- zmniejszenie problemów z zasypianiem i poprawę jakości snu.
W stanie niedoborów GABA możemy spotkać się z takimi objawami jak: nadmierne napięcie mięśni, bóle głowy i karku, ciągłe podenerwowanie, wybuchowość, problemy z wejściem w stan relaksu, bezsenność, problemy ze skupieniem się, wahania nastroju, niestabilność emocjonalna.
Aby zwiększyć obecność kwasu γ-aminomasłowego w organizmie, warto jak najczęściej wprowadzać do jadłospisu produkty zasobne w GABA oraz w kwas glutaminowy (który w organizmie ulega przekształceniu w GABA) takie jak: ryby, drób, wieprzowina, wołowina, mleko, brokuły, szpinak, soczewica, banany, nasiona, orzechy. Możemy też posiłkować się suplementami diety zawierającymi GABA lub kwas glutaminowy albo glutaminę, która również jest prekursorem GABA.
Przeczytaj też: Dieta dla mózgu
Acetylocholina
Świetnie działający, produktywny intelekt czy mgła umysłowa, kłopoty z przyswajaniem informacji i formowaniem myśli? Różnicę może robić poziom acetylocholiny, która jest jednym z newralgicznych neuroprzekaźników pobudzających i która ma silny wpływ na naszą pamięć, percepcję i koncentrację uwagi.
Acetylocholina jest estrem powstającym na drodze reakcji choliny i reszty kwasu octowego. Produkowana jest w neuronach cholinergicznych, funkcjonuje zarówno w obwodowym, jak i ośrodkowym układzie nerwowym.
Spośród najważniejszych właściwości acetylocholiny wymienić można:
- dodatni wpływ na pamięć i koncentrację,
- dodatni wpływ na zdolność uczenia się i zdolność kojarzenia,
- wzmaganie kreatywności i efektywności umysłowej,
- wzmacnianie zdolności komunikacji z innymi ludźmi,
- pobudzanie mięśni szkieletowych,
- przekazywanie sygnałów z neuronów do mięśni,
- uczestniczenie w procesie regeneracji organizmu,
- kontrolowanie cyklu czuwania i snu.
Przy deficycie acetylocholiny organizm może dawać takie oznaki jak: problemy z pamięcią i koncentracją, zapominanie, problemy ze snem, trudności z szybkim i sprawnym formułowaniem myśli, problemy z liczeniem, zmęczenie, rozkojarzenie, zanik kreatywnego myślenia.
Aby zwiększyć poziom acetyloholiny warto zastosować jeden z suplementów diety mających w składzie substancje prokognitywne (nootropowe) takie jak bakopa drobnolistna, gotu kola, żeń-szeń, Ginkgo biloba czy cytryniec chiński. Substancje pobudzają produkcję acetyloholiny, pozytywnie wpływając tym samym na kondycję naszego umysłu.
Możemy też zaktywizować wytwarzanie achetylocholiny poprzez wprowadzenie do menu produktów zawierających jej prekursora, czyli cholinę, a także pokarmów bogatych w witaminę B3, B5, B7, B12, kwas foliowy, kwasy tłuszczowe omega 3, które uczestniczą w jej syntezie. Są to: płatki owsiane, orzechy, ziarna, kiełki, jajka, mięso i ryby, oleje roślinne, rośliny strączkowe, szpinak.
Dopamina
Dopamina to ważny neurotransmiter pobudzający, na który szczególnie powinny zwrócić uwagę borykające się z częstymi spadkami nastroju, niezadowoleniem, poczuciem niepokoju i napięcia, zniechęceniem czy brakiem motywacji. Właśnie zbyt mała ilość wydzielanej dopaminy jest powodem tego rodzaju stanów. Co więcej, niedobór tego neuroprzekaźnika może skutkować pogorszeniem wydajności intelektualnej, co jest szczególnie istotne dla rzeszy osób, których praca zawodowa jest nierozłączna z wysiłkiem umysłowym.
Dopamina wydzielana jest przez nadnercza oraz przez neurony dopaminergiczne. Należy do grupy amin biogennych, czyli katecholamin, do której należą również adrenalina i noradrenalina. Podobnie jak one dopamina jest neuroprzekaźnikiem pobudzającym. Działa zarówno w ośrodkowym, jak i obwodowym układzie nerwowym, gdzie spełnia liczne zadania, od regulowania nastroju, aż do kontrolowania pracy mięśni.
Główne funkcje dopaminy:
- wpływa na zwiększenie motywacji, energii i chęci do działania,
- wzmaga poczucie zadowolenia i pewności siebie,
- korzystnie wpływa na zdolność komunikowania się z innymi,
- reguluje emocje,
- poprawia nastrój,
- usprawnia funkcje poznawcze, poprawia procesy myślowe, pamięć i zdolność uczenia się,
- reguluje wytwarzanie niektórych hormonów,
- wpływa na poczucie szczęścia, przyjemności,
- dba o prawidłową koordynację ruchową,
- stoi na straży dobrej pracy mięśni,
- pomaga kontrolować cykl snu i czuwania,
- normuje pracę serca i ciśnienie.
Niedobór dopaminy objawia się między innymi:
- obniżeniem nastroju,
- stanami depresyjnymi,
- apatią,
- poczuciem braku sensu,
- brakiem motywacji i energii do działania,
- poczuciem nieszczęścia,
- lękiem,
- napięciem nerwowym,
- brakiem satysfakcji i przyjemności z rzeczy, które wcześniej sprawiały nam radość,
- zwiększoną podatnością na stres,
- zaburzeniami koncentracji,
- obniżeniem produktywności umysłowej,
- uczuciem mgły umysłowej,
- przewlekłym zmęczeniem.
Silne i chroniczne niedobory dopaminy (wywołane uszkodzeniem komórek odpowiedzialnych za wytwarzanie dopaminy) mogą być czynnikiem podwyższającym ryzyko choroby Parkinsona.
Nadmiar dopaminy występuje rzadziej niż niedobór, a jego symptomami są:
- zaburzone pojmowanie rzeczywistości,
- problemy z racjonalnym myśleniem,
- tzw. gonitwa myśli,
- zaburzenia świadomości, urojenia,
- nadmierne pobudzenie.
Aby zwiększyć poziom dopaminy, warto zmodyfikować styl życia pod kątem unikania alkoholu i innych używek, wprowadzenia regularnej aktywności fizycznej, przestawienia się na zdrową dietę, wystrzegania się stresu. Możemy też posilić się suplementami diety zawierającymi substancje nootropowe i adaptogenne (takie jak ashwagandha, gotu kola, kudzu) , magnez, witaminę D, aminokwasy (tryptofan i tyrozynę).
Serotonina
Powszechnie mówi się, że serotonina to hormon szczęścia. Rzeczywiście, hormon ten, a jednocześnie jeden z najistotniejszych w naszym organizmie neuroprzekaźników, jest odpowiedzialny za dobre samopoczucie, wewnętrzną równowagę oraz za wyzwalanie pozytywnych emocji, w tym zadowolenia i szczęścia, ale nie są to jego jedyne funkcje.
Serotonina jest aminą biogenną, produkowaną między innymi w układzie nerwowym i pokarmowym. Powstaje w wyniku przemian aminokwasu egzogennego o nazwie tryptofan. Najpierw tryptofan ulega przekształceniu w 5-hydroksytryptofan (5-HTP), a potem w 5-hydrokstryptaminę (5-HT), czyli serotoninę.
Główne funkcje serotoniny to:
- regulowanie nastroju,
- wzmaganie poczucia szczęścia, radości,
- normalizowanie cyklu snu i czuwania (razem z melatoniną),
- ułatwianie zasypiania,
- wspomagania funkcji poznawczych,
- usprawnianie motoryki przewodu pokarmowego,
- regulowanie apetytu,
- stabilizowanie krzepnięcia krwi,
- normowanie ciśnienia,
- kontrolowanie procesów emocjonalnych,
- redukowanie napięcia nerwowego, stanów lękowych i depresyjnych.
Niedobór serotoniny przejawia się takimi symptomami jak: obniżenie nastroju, rozdrażnienie, napięcie nerwowe, brak poczucia harmonii wewnętrznej, podatność na stres, apatia, częste zmęczenie, problemy ze snem, niepokój, pogorszenie koncentracji, problemy z kontrolowaniem emocji.
Istnieje kilka sprawdzonych sposobów na zwiększenie poziomu serotoniny w organizmie. Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na adaptogeny roślinne, które stymulują syntezę tego neuroprzekaźnika, a są to między innymi bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri), ashwagandha, różeniec górski, gotu kola. Dodatkowo w codziennej diecie warto zwiększyć udział produktów, które zawierają tryptofan będący prekursorem serotoniny – ryby i chude mięsa, banany, sery, jaja, otręby owsiane, rośliny strączkowe, pestki dyni.
Przeczytaj recenzję Brain Actives – suplementu diety, w którym znajdziesz 3 adaptogeny regulujące poziom neuroprzekaźników oraz inne substancje poprawiające pracę mózgu.
Źródła:
- https://www.webmd.com/depression/features/serotonin#1
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/326649
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/326090
- https://www.healthline.com/health/excitatory-neurotransmitters#excitatory-neurotransmitters
- https://www.healthline.com/nutrition/acetylcholine-supplement#increasing-levels
4 komentarze
Miesiącami zastanawiałem się co mi jest. Miałem ciągle pustkę w głowie, zero motywacji i chęci do działania, koncentracja na poziomie zero, deprecha, lęki… Podejrzewałem jakąś niewiadomą chorobę. Już miałem iść do lekarza, ale natknąłem się na info o neuroprzekaźnikach, zacząłem zgłębiać temat i powoli doszedłem do tego, co jest przyczyną moich dolegliwości. Okazało się, że miałem niedobór dopaminy i serotoniny. Zacząłem brać nootropy, które pobudzają wytwarzanie tych neuroprzekaźników i stopniowo problem się rozwiązał 😀 Dzisiaj nie mam już żadnych z tamtych objawów, neurotransmitery wróciły do normy 😀 Jak macie podobny problem, to polecam nootropy, naprawdę robią kawał dobrej roboty.
Właśnie też zmagam się z takimi objawami. Myślałem, że to jakaś choroba psychiczna nawet, ale to może rzeczywiście być niedobór dopaminy. Jakie polecacie nootropiki przy niedoborze dopaminy?
@Gryzoń ja biorę taki aminokwas L-tyrozynę, a do tego miks roślinnych nootropów: Bacopa monnieri, różeniec chiński, ashwaganda. Efekty bardzo pozytywne. Przede wszystkim udało mi się pozbyć depresyjnych stanów, lęków, spadków nastroju. Budzę się rześka i pełna mocy, a kiedyś nie mogłam się z 3 godziny obudzić i nic mi się nie chciało. Zauważyłam też ogólną poprawę pracy umysłu, sprawniejsze myślenie i lepszą koncentrację.
@Gryzoń – polecam Bacopa monnieri i gotu cola. Razem dają bardzo dobre efekty. Jak dodatkowo odczuwasz też brak energii, ospałość, znużenie, to polecam guaranę albo yerba mate. Na stres, napięcie, lęk fajnie działa też L-teanina.